Innovatie en energiezuinig bouwen in Zorg en Welzijn

Wat onderzoeken we?

In het project worden voorbeelden van ‘energiebesparende’ samenwerkingsmodellen in bouwprojecten in de zorg- en welzijnssector in kaart gebracht. Vijf organisaties worden bevraagd over hun aanpak inzake energiezuinig bouwen en de samenwerkingsverbanden die ze daarbij hanteren. Uit deze voorbeelden kunnen dan een aantal algemene aandachtspunten en suggesties van aanpak worden gedistilleerd.

Werkwijze

In een eerste fase wordt informatie verzameld via  vakliteratuur en verkennende gesprekken met experten in het veld. Naast stakeholders van zorg- en welzijnsorganisaties en experten van de sectorfederaties zijn dit ook vooral externe deskundigen op vlak van energiezuinig bouwen.

Het belangrijkste deel van het onderzoek, de tweede fase, bestaat uit diepte-interviews met direct betrokkenen in inspirerende cases op vlak van innovatie en energiezuinig bouwen. De interviews zijn drieledig.

• Met inleidende vragen wordt gepeild naar de visie met betrekking tot innovatie en energiezuinig bouwen in het algemeen.
• In een volgend luik wordt dieper ingegaan op de concrete realisaties, de kennisopbouw, de samenwerkingsverbanden en het financieringsmodel van het bouwproject. Met het oog op de invoering van bijna energieneutraal of BEN-bouwen in de sector van Zorg en Welzijn wordt niet alleen energiezuinigheid bestudeerd, maar ook het gebruik van alternatieve energiebronnen en de mate waarin kostenefficiëntie meegenomen wordt in het bouwproject. Speciale aandacht gaat naar de triggers en naar de drempels bij het realiseren van innovatieve en energiezuinige oplossingen.
• Tot slot wordt ook de rol van de overheid en van de sectorfederaties besproken. In welke mate kan de overheid of kunnen de sectorfederaties of andere instanties de evolutie naar meer energiezuinige bouwprojecten in de Zorg en Welzijn faciliteren en mee ondersteunen.

Het project is een vervolg op een onderzoek naar Open innovatie in de bouwsector (Verdonck, 2012) en zal ook gebruik maken van de bevindingen in het onderzoek Innovatief en duurzaam aanbesteden (Verdonck, 2015).

Timing

Het project werd afgerond eind 2017.

Resultaten

Hoe innovatief en duurzaam bouwen in Zorg en Welzijn: vijf inspirerende voorbeelden

Vijf organisaties in de sector van Zorg en Welzijn geven ons een inkijk in hun strategie om energiezuinig en duurzaam te bouwen en te renoveren. Kostenefficiëntie is het sleutelwoord voor bijna energieneutraal bouwen (BEN) en de methodieken om dit te bereiken zijn divers en inspirerend op verschillende vlakken. Alle vijf slagen ze erin om meer duurzame en energiezuinige infrastructuur te realiseren.

Kwaliteit van de zorg, duurzaam en innovatief

Kwaliteit van de zorg staat in de vijf organisaties centraal. Duurzaam en innovatief staan in functie van het bieden van een kwaliteitsvol antwoord op de behoeften van de zorgvragers.

Duurzaam bouwen gaat in dit onderzoek en in de beschrijvingen van de cases vooral over energiezuinig bouwen: werken met duurzame energiebronnen, inzetten op energiebesparing en geavanceerde energietechnieken, inzetten op een aangepast bouwproces, aangepaste infrastructuur en materialen.

Alternatieve financiering

De wijzigingen in de financiering van de zorg- en welzijnssector zorgen voor heel wat onzekerheden en doen organisaties ook zoeken naar alternatieve middelen. In de casestudies gaat speciale aandacht naar de triggers en naar de drempels bij het realiseren van innovatieve energie-oplossingen.

De vzw’s geven aan weinig ruimte te hebben voor het opbouwen van financiële reserves, in functie van energiezuinig en duurzaam bouwen, en zijn vragende partij voor een aanpak op maat om hun mogelijkheden ter zake te verruimen.

Specifiek voor investeringen in energiebesparende renovaties doen twee van de vijf organisaties in ons onderzoek een beroep op een Energy Service Company (ESCO), een energiedienstenbedrijf. ESCO’s zijn een relatief jonge economische actor die gespecialiseerd zijn in energiezuinige infrastructuur en technieken en ook binnen de zorg- en welzijnssector een verdienmodel aanbieden waarbij de eigenaar/gebruiker van een gebouw de energievoorziening en het management daarvan uitbesteedt aan een externe partij met als doel substantieel op energiekosten te besparen. ESCO’s zetten hierbij in op een businessmodel waarbij energie-investeringen zich terugverdienen door de gerealiseerde energiebesparingen.

Alternatieve aanbestedingen

In de vijf organisaties zijn de openbare organisatie en de vzw’s gebonden aan de regels van de openbare aanbestedingen. Meestal is men zowel vertrouwd met de klassieke methodiek als met alternatieven in de richting van innovatief en duurzaam aanbesteden. Bij klassieke aanbestedingen ligt de klemtoon op de prijs en dat heeft tot gevolg dat met veelal mindere materialen en met meer verschillende aannemers wordt gewerkt. Soms zijn aannemers te veel gericht op de goedkoopste oplossing en loopt het ook mis inzake de samenwerking tussen de verschillende  aannemers op een werf. Dit kan een negatieve impact hebben op het duurzaam en luchtdichtmaken van gebouwen. Coördinatie en controle op de werf is van erg groot belang. De formele methodieken van innovatief en duurzaam aanbesteden zijn weinig gekend in de vijf organisaties, maar verschillende van hen hebben wel ervaring met het toevoegen van extra criteria, naast de prijs. Deze alternatieve aanpak wordt in de cases gezien als een goede aanpak om echt meer energiezuinig en duurzaam te kunnen bouwen. Een belangrijke drempel om nieuwe procedures in de aanbesteding op te nemen, blijkt de complexiteit van de regelgeving te zijn en de schrik om verwikkeld te raken in juridische klachten.

Aandachtspunten voor sectororganisaties en voor de overheid

Aan de overheid wordt naast financiële ondersteuning vooral een continue en transparante regelgeving gevraagd. Van de sectororganisaties wordt belangenbehartiging verwacht en ondersteuning bij het uitvoeren van het klimaatengagement.

Tot slot zetten de organisaties in dit onderzoek graag mee hun schouders onder klimaatacties in het kader van het klimaatengagement, maar zij vragen hierbij nog meer steun van de overheid en van de sectororganisaties. Initiatieven moeten efficiënt en evidence-based zijn en aansluiten bij wat er in de organisaties leeft.