Leraren hebben veel werkstress maar tegelijk ook sterke motivatie en veel leerkansen

Sinds 2004 meet de SERV-Stichting Innovatie & Arbeid via een grootschalige peiling driejaarlijks de werkbaarheid bij werknemers. Werkbare jobs leveren niet alleen werkplezier, leerkansen en motivatie maar stimuleren ook om langer aan de slag te blijven. De algemene werkbaarheidscijfers voor werknemers brachten we eind 2019 uit. Nu volgt een eerste sectorstudie over de werkbaarheid in het onderwijs.

In de afgelopen tien jaar daalde de werkbaarheid van jobs in het onderwijs van 60% naar 46%. Dat komt vooral door meer werkstressklachten en problemen met de combinatie tussen werk en privé. Hierdoor vindt de helft van het onderwijspersoneel doorwerken tot de pensioenleeftijd geen haalbare kaart. De werkbaarheidsgraad is daarmee voor het eerst lager dan het gemiddelde voor de hele Vlaamse arbeidsmarkt (50%). Anderzijds hebben leraren en andere onderwijsmedewerkers de meeste kansen om bij te leren en de hoogste motivatie van de hele arbeidsmarkt. 

Danny Van Assche, voorzitter SERV: “Leraren zijn vaak zeer gemotiveerd. Er wordt echter heel wat van hen verwacht. Naast didactische kwaliteiten moeten ze kunnen omgaan met diversiteit, de grootstedelijke context, de digitalisering van de samenleving, nieuwe eindtermen, de toenemende mondigheid van leerlingen en ouders … Dat zet druk op de ketel. De verhoogde werkstress is niet alleen een probleem van het onderwijs maar van alle werknemers en zelfstandige ondernemers blijkt uit de recente werkbaarheidsmeting. Het is zeker belangrijk om leraren bv. voldoende te ondersteunen en te leren omgaan met de voortdurend wijzigende context. Ook investeren in de opleiding en coaching van startende leraren moet het lerarenberoep meer werkbaar maken.

Langer werken vereist werkbaar werk

De sociale partners in de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) benadrukken al jaren dat langer werken maar kan lukken als het werk haalbaar is en jobs voldoende kwaliteitsvol zijn. Ruim vijftien jaar geleden vatten ze dat in de beleidsterm ‘werkbaar werk’: jobs waarvan je niet overspannen of ziek wordt, die boeiend en motiverend zijn, voldoende kansen bieden op bijblijven/bijleren en voldoende ruimte laten voor gezin en privéleven. In het Pact 2020 formuleerden ze samen met de Vlaamse Regering het streefdoel van 60% werkbare jobs tegen 2020.

Met een werkbaarheidsgraad van 59,7% kwam de onderwijssector in 2007 heel dicht in de buurt van die 60%-doelstelling uit het Pact 2020. Sindsdien gaat het werkbaarheidspeil in de sector in dalende lijn. De werkbaarheidsgraad in 2019 is 45,7%. Dat is onder het referentiecijfer voor de Vlaamse arbeidsmarkt (zie grafiek 1). De lagere werkbaarheidsgraad heeft gevolgen voor hoe men tegen het pensioen aankijkt. Terwijl in 2007 bijna drie kwart (72,6%) van de personeelsleden uit het onderwijs het zag zitten om in hun huidige job door te werken tot de pensioenleeftijd, is dit aandeel in 2019 tot een kleine helft (48,9%) gedaald.

Bron: Vlaamse Werkbaarheidsmonitor Werknemers 2004-2019

Vier werkbaarheidsdimensies bepalen de werkbaarheidsgraad. Het gaat over leermogelijkheden, motivatie, werkstress en werk-privébalans. Welke evoluties zien we sinds 2004? Zie tabel 1.

Tabel 1: aandeel werknemers met werkbaarheidsknelpunten in de onderwijssector
  2004 2007 2010 2013 2016 2019
onvoldoende leermogelijkheden 8,4% 7,2% 5,9% 6,7% 4,9% 6,1%
motivatieproblemen 10,6% 8,7% 6,7% 10,5% 11,2% 15,0%
werkstressklachten 32,4% 31,4% 34,5% 35,4% 41,1% 46,3%
problemen werk-privébalans 14,9% 15,0% 16,4% 17,5% 18,4% 23,7%
werkbaar werk 57,2% 59,7% 57,8% 55,1% 52,5% 45,7%

Bron: Vlaamse Werkbaarheidsmonitor Werknemers 2004-2019

Leerkansen en motivatie scoren hoog

De sector onderwijs scoort goed als we kijken naar de kansen die het personeel krijgt om hun competenties te ontwikkelen. Slechts 6% van de leraren en andere onderwijsmedewerkers heeft een gebrek aan leermogelijkheden. Dat is het beste resultaat voor de hele Vlaamse arbeidsmarkt.

Ook de motivatie zit goed in de onderwijssector: slechts 15% signaleert motivatieproblemen, ook weer het beste resultaat op de Vlaamse arbeidsmarkt. Toch ging het welbevinden en de werkbetrokkenheid in de onderwijssector sinds 2010 achteruit. Toen lag het aandeel leraren en onderwijsmedewerkers met motivatieproblemen slechts op 6,7%.

Werkstress zet onderwijs job onder druk

De negatieve werkbaarheidstrend komt vooral op rekening van de toenemende psychische vermoeidheid. In de periode 2007-2019 registreren we een stapsgewijze en gevoelige toename van het aandeel onderwijspersoneel met werkstressklachten van 31,4% naar 46,3%. Dat is bijna 10 procentpunt meer dan het referentiecijfer voor de Vlaamse arbeidsmarkt.

Ook voor de werk-privébalans is er sprake van een negatieve evolutie in het onderwijs: het aandeel van het personeel in een probleemsituatie nam toe van 15% in 2007 naar 23,7% in 2019. De sector klokt daarmee af op ruim 10 procentpunt boven het arbeidsmarktcijfer.

De daling van de werkbaarheidsgraad in de onderwijssector wijst in de richting van een toegenomen arbeidsbelasting. Het aandeel personeelsleden dat aankijkt tegen een hoge werkdruk steeg van 25,2% in 2007 naar 41,1% in 2019. Ook voor emotionele belasting noteren we een toename van de groep in een problematische situatie van 31,3% naar 40,8% in diezelfde periode.

Herwaardering lerarenberoep

Om de instroom van leraren te verzekeren, is het belangrijk dat Vlaanderen investeert in de opleiding en coaching van startende leraren en zowel jonge mensen als zij-instromers enthousiast maakt voor een job in het onderwijs. Naast vakinhoud en didactische vaardigheden is aandacht voor klasmanagement, diversiteit en digitale vaardigheden noodzakelijk. In dat kader lanceerde de SERV vorig jaar samen met de Vlor een oproep voor meer investeringen in digitalisering in het onderwijs. Verder is er voldoende betrokkenheid en autonomie voor leraren nodig. Dat kan bv. door goede leerpraktijken tussen schoolteams en co-teaching te organiseren en in de leerplannen voldoende ruimte te laten voor de inbreng van leraren(teams). De Vlaamse sociale partners vinden het belangrijk dat de Vlaamse Regering blijft investeren in het lerarenberoep en voor een stabiel tewerkstellingsperspectief zorgt.

 

Contact