De Vlaamse overheid en ondernemingen zullen de komende decennia extra handen nodig hebben van buiten de EU om bv. wegenwerken te kunnen blijven uitvoeren, voldoende goede zorg aan te bieden of de aanvoer van producten naar warenhuizen te verzekeren. Deze beroepen staan al enkele jaren bovenaan de knelpuntberoepenlijst en de lijst wordt elk jaar langer. Tegelijk gaan grote aantallen babyboomers met pensioen waardoor de groep beroepsactieven t.o.v. de totale bevolking steeds kleiner wordt. Daarom schuift de Adviescommissie Economische Migratie bij de SERV als topprioriteit naar voren dat Vlaanderen een meer aantrekkelijke regio voor economische migratie moet worden.
Cijfers wijzen op groeiende nood aan arbeidsmigratie
De krapte op de arbeidsmarkt houdt de komende jaren aan in Vlaanderen. De spanningsindicator bij VDAB daalde tussen december 2017 en januari 2024 van 5,4 naar 2,3 werkzoekenden in bemiddeling per openstaande vacature bij VDAB. Ook de knelpuntberoepenlijst groeit steeds verder aan van 207 in 2022 naar 241 in 2023. Door de vergrijzing zullen steeds meer gepensioneerden moeten vervangen worden, terwijl het aandeel van de beroepsactieve bevolking in de totale bevolking verder afneemt. In 2019 was 65% van de EU-bevolking op beroepsactieve leeftijd, in 2070 evolueert dat naar 54 à 56%. Ook landen uit Centraal- en Oost-Europa kampen met arbeidsmarktkrapte.
Detachering vs. gecombineerde vergunning
Momenteel telt Vlaanderen ca. 160 000 gedetacheerde werknemers die hier tijdelijk komen werken. Ca. 20% hiervan zijn mensen van buiten de EU. Daarnaast laat Vlaanderen ca. 16 000 personen toe tot de arbeid via een gecombineerde vergunning. Deze laatste groep vormt momenteel dus een minderheid van de buitenlandse werknemers. De Adviescommissie Economische Migratie vindt het systeem van gecombineerde vergunning nochtans de beste weg voor arbeidsmigratie. Het is een veiliger, gecontroleerd kanaal, is eindig in tijd en respecteert de sectorale loon- en arbeidsvoorwaarden. Alleen is er voor de overheid nog werk aan de winkel om dit kanaal verder te verbeteren voor de werkgevers en de arbeidsmigranten.
Gecombineerde vergunning op maximum 1 maand afronden
Voor de werkgever in Vlaanderen en de kandidaat arbeidsmigrant die van buiten de EU komt en graag op een vacature in Vlaanderen wil ingaan, duurt de goedkeuring van ‘toelating tot arbeid’ veel te lang. De Vlaamse aanvraagprocedure was in het verleden zeer performant. Na de invoering van de gecombineerde vergunning zijn de doorlooptijden opgelopen tot 2 à 4 maanden wachttijd. En dan wordt het onderzoek pas opgestart. Daarna volgen nog eens 2 à 2,5 maand tot aan de eindbeslissing. Deze lange wachttijden stuwen werkgevers naar het minder gecontroleerde detacheringskanaal. De Adviescommissie Economische Migratie vraagt de volgende Vlaamse Regering daarom te investeren in een snellere doorlooptijd. Er zit idealiter maximum 1 maand tussen het indienen van de aanvraag en de eindbeslissing.
Arbeidsmigranten goed informeren over rechten en plichten en ondersteunen bij zoektocht naar woning
De Adviescommissie Economische Migratie vraagt aan de volgende Vlaamse Regering ook om arbeidsmigranten al vroeg in het migratieproces de juiste informatie te bezorgen over hun rechten en plichten als ze in Vlaanderen willen komen werken en wonen. Zo zijn ze voldoende voorbereid en beter gewapend tegen misbruik.
Tot slot pleit de adviescommissie voor meer en passende huisvesting voor arbeidsmigranten in Vlaanderen. Het valt af te wachten wat het effect is van een recente wijziging in de regelgeving om meer huisvesting te voorzien voor buitenlandse arbeidskrachten. Vermits dit afhangt van een gemeentelijke verordening is het niet zeker dan alle lokale besturen dit soort huisvesting zullen toelaten op hun grondgebied. Een evaluatie tegen 2025 dringt zich zeker op.
Verder verwijst de adviescommissie naar het Nederlandse voorbeeld waar woningcorporaties, sectororganisaties, vakbonden en gemeenten samen met de Nederlandse overheid een Nationale verklaring tijdelijke huisvesting EU-arbeidsmigranten opstelde. Dat leidde tot 30 000 extra woonplekken voor arbeidsmigranten. Een idee om verder te exploreren voor Vlaanderen.