Innovatie in de zorg- en welzijnssector is in de eerste plaats gericht op het verbeteren van de kwaliteit van het leven van de zorgvragers. De twaalf cases die de Stichting Innovatie & Arbeid voor dit onderzoek in kaart bracht, willen op dit vlak excelleren en organisatiebreed en continu innoveren. In de meeste cases komt innovatie tot stand in samenwerking met de betrokken zorgvragers en het personeel. De bestudeerde cases hebben ook aandacht voor disseminatie van kennis en ervaringen naar andere organisaties in de zorg- en welzijnssector. Zo zien we dat inspirerend leiderschap een belangrijke motor voor innovatie is. Technologie en digitalisering ondersteunen innovatieprocessen en hiervoor is de hulp van de overheid zeer welkom, naast andere steunmaatregelen voor de nieuwe dienstenmodellen die zich aan het ontwikkelen zijn.
Organisaties maken werk van nieuwe dienstenmodellen en uitbreiding van de zorgketen
Door de vele veranderingen in de financiering en regelgeving staat het dienstenaanbod van organisaties in de zorg- en welzijnssector op dit ogenblik sterk onder druk. Zo zorgt de persoonsvolgende financiering in de sector van ondersteuning voor personen met een handicap voor een overstap van aanbod- naar vraaggestuurd werken. Woonzorgcentra houden nu plaatsen voorbehouden voor de meest zorgbehoevenden. Hierdoor moet het dienstenmodel zich aanpassen en moet men ook ambulante zorg in het dienstenpakket opnemen. In de lijn hiervan zien we dat een verhoogde samenwerking met andere organisaties de eigen diensten beter stroomlijnt.
De organisaties die we onder de loep namen, zetten in op het aanbieden van meerdere diensten binnen de keten van zorg. Men wil een brede waaier aan zorg kunnen aanbieden, een schakelfunctie zijn naar andere diensten en soms ook over de sectorgrenzen heen samen kunnen werken. Deze evolutie zien we zowel bij de cases in de woonzorg, thuiszorg, als ondersteuning van personen met een handicap.
Bij innovatie staat kennisdiffusie en samenwerking met collega’s en kenniscentra hoog op de agenda en is er een zekere openheid naar samenwerking met commerciële bedrijven. Door de grote druk op de sector zorg en welzijn zien we bij sommige organisaties toch een zekere terughoudendheid, zeker als het gaat over samenwerking tussen profit- en social profit-organisaties.
De opkomende concurrentiedruk werpt een schaduw op de langetermijnstrategieën en op het sociaal ondernemerschap, waaraan nochtans grote nood is. De onderzochte cases getuigen ervan dat inspirerend leiderschap sociaal en strategisch ondernemen mogelijk maakt.
Technologie en digitalisering ondersteunt innovatieprocessen
ICT-tools ondersteunen duidelijk innovaties van producten, diensten en processen. Meer verfijnde hulpmiddelen maken het mogelijk om langer zelfstandig te wonen, zowel bij ouderen als bij personen met een handicap. Ook in de residentiële voorzieningen hebben technologische vernieuwingen impact. Organisaties stroomlijnen de organisatieprocessen in het algemeen en maken werk van digitalisering van de informatiestromen in het bijzonder.
Vraag naar ondersteuning door de overheid
De grote veranderingen in het zorg- en welzijnslandschap maken innoveren nodig. De organisaties vragen daarbij ondersteuning van de overheid.
We zien in de cases dat alle organisaties veel belang hechten aan betrokkenheid bij het tot stand komen van het beleid. Verschillende organisaties geven aan dat de overheid hier vandaag al sterk op inzet. Verder is er een grote vraag naar standaarden in de digitalisering. Het is van belang dat de overheid zorgt voor de verbindende software.
Alle organisaties dringen aan op het verminderen van de administratieve lasten en pleiten voor transparantie en continuïteit in de regelgeving. Ze vragen een basisfinanciering die kwaliteit en dus ook innovatie ondersteunt en een regelluw ondersteuningskader voor vernieuwing. Aansluitend willen de organisaties vraaggestuurde steun en toegang tot reguliere instrumenten voor innovatiesteun.
Uit de gesprekken blijkt dat de organisaties het belangrijk vinden dat de overheid mee ruimte voor nieuwe verdienmodellen schept en de ontschotting tussen de subsectoren ondersteunt. Ook hefbomen voor kennisdiffusie en samenwerking worden gezien als belangrijke potentiële beleidsinstrumenten om innovatie te ondersteunen.
Tot slot vraagt ook de vernieuwing in zorgprofielen en de behoefte aan nieuwe functies en competenties een actieve rol van de overheid. Een voorbeeld hier is de groeiende behoefte aan zorgcoaches die in een wijzigend en complex zorglandschap de zorgvrager bijstaan om snel en efficiënt een antwoord te vinden op de zorgvraag.